سلام بن ابیحقیقسلام بن ابی‌حُقَیق، معروف به ابورافع نَضَری از سران یهود بنی‌نضیر و دشمن سرسخت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) بوده است. او از جمله کسانی بود که احزاب (هم‌پیمانان قریش) را به جنگ با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در اُحد، برانگیخت. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمان قتل او را صادر کرد و گروهی از انصار (خزرج) را به فرماندهی عبدالله بن ابی‌عتیک به سوی او فرستاد. آنان ابورافع را در قلعه خیبر یافتند و به قتل رساندند. ۱ - اشراف یهودابورافع، از اشراف یهود بنی‌نضیر و بازرگان اهل حجاز بود، برخی او را قرظی دانسته‌اند، او چون پیامبری از میان غیریهود، برانگیخته شد، حسادت می‌کرد. ۲ - آزار پیامبراو در اذیّت و آزار پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌کوشید، و نبوّتش را انکار و وی را پادشاه می‌خواند. پس از غزوه بنی‌نضیر، در سال چهارم هجری که به اخراج آنها از مدینه انجامید، با تنی چند از سران یهود به خیبر رفت و از سوی مردم استقبال شد. شأن نزول برخی از آیات قرآن کریم به وی اختصاص یافته است. ۳ - تحریک قریشابورافع، در پی انتقام از پیامبر و مسلمانان، با قرار دادن پاداشی بزرگ، به تحریک قریش، غطفان و عرب‌های مشرک اطراف مکّه پرداخت و بدین ترتیب، در شکل‌دهی جنگ احزاب نقش‌داشت. ۴ - سرانجام سلّامپس از پیروزی مسلمانان در جنگ خندق و خاتمه یافتن مسأله بنی‌قریظه، خزرجیان برای کسب برتری در رقابت با اوسیان که کعب بن اشرف یهودی را به قتل رسانده بودند، از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) اجازه کشتن ابورافع را خواستند تا با انجام عمل مشابهی، بر رقیب خود برتری یابند. حضرت، پنج تن از انصار را به فرماندهی عبدالله بن عتیک برای کشتن او اعزام کرد، آنان با حیله وارد قلعه خیبر شده، کمین کردند و شبان‌گاه، به بهانه دادن هدیه به ابورافع، وارد خانه‌اش شده، او را به قتل رساندند. پیامبر با شنیدن خبر قتل او خشنود شد و به قاتلان وی شادباش گفت. ۵ - ابورافع در شأن نزولبنابر گزارش تفاسیر روایی، شأن نزول آیات مختلفی از قرآن کریم به سلام بن ابی‌الحقیق اختصاص دارد. ۵.۱ - منع دوستی با کافرانطبری از ابن‌عباس نقل کرده که ابورافع، ابن ابی‌الحقیق و دیگران، با گروهی از انصار طرح دوستی ریخته تا آنان را بفریبند و هشدار گروهی از مسلمانان مؤثّر نیفتاد، خداوند با نزول آیه ۲۸ سوره آل‌عمران مؤمنان را از دوستی با کافران جز در موارد ترس و تقیه برحذر داشت. از عکرمه نقل است که ابورافع و گروهی از یهود با گرفتن رشوه به منظور تغییر صفات پیامبر در تورات به تحریف آن دست می‌زدند که خداوند آیه ۷۷ و ۷۸ سوره آل‌عمران را نازل، و ضمن رسوا کردن آنان، به عذاب دردناک در آخرت تهدیدشان‌کرد. ۵.۲ - نهی از عبادت خویشآیه ۶۵ تا ۶۸ سوره آل‌عمران درباره گروهی از احبار یهود و نصارای نجران نازل شد که در حضور پیامبر درباره ابراهیم (علیه‌السلام) به نزاع برخاستند، احبار او را یهودی، و نصارا، نصرانی‌اش می‌خواندند که خداوند فرمود: او پیش از هر دوی اینان است. آن‌گاه ابورافع از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پرسید: آیا می‌خواهی ما تو را عبادت کنیم؛ چنان‌که نصارا، عیسی ابن مریم را پرستش می‌کنند؟ حضرت‌فرمود:به خدا پناه می‌برم از این‌که به عبادت غیرخدا فرمان دهم، در پی این قضیه، آیات ۷۹ و ۸۰ آل‌عمران نازل شد که پیامبران از فراخوانی دیگران به عبادت خویشتن، مبرّا دانسته شدند. ۵.۳ - سرزنش تازه مسلمانانطبرسی در ذیل آیه‌های ۱۱۱ و ۱۱۲ سوره آل‌عمران از مقاتل آورده که سران یهود چون ابورافع، کعب و دیگران، نزد برخی هم‌کیشان پیشین خود مثل عبداللّه بن سلام و یاران او رفته، آنان را بر اسلام آوردنشان سرزنش کردند که این آیات نازل شد. ۵.۴ - مصداق جبت و طاغوتنقل است که مقصود از «یُؤمِنونَ بِالجِبتِ والطَّغوت» ابورافع و دیگر بزرگان یهودند که بهره‌ای اندک از کتاب آسمانی داشته‌اند. ۶ - فهرست منابع• اسدالغابة فی معرفة الصحابه. • البدایة و النهایه. • تاریخ الاسلام، ذهبی. • تاریخ الامم و الملوک، طبری. • تاریخ الیعقوبی. • الجامع لأحکام‌القرآن، قرطبی. • الدرّالمنثور فی‌التفسیر بالمأثور. • دلائل‌النّبوه، بیهقی. • سیر اعلام‌النبلاء. • السیرة النبویّة، ابن‌هشام. • الطبقات الکبری. • مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. • المغازی. • المنتظم. ۷ - پانویس۸ - منبععبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۱۰۵. دایرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله ابورافع نضری. |